Twórczynią i pomysłodawczynią Fundacji była Elżbieta Zawacka - torunianka, członkini i instruktorka Organizacji Przysposobienia Kobiet do Obrony Kraju (późniejszej Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet), nauczycielka, matematyk, pedagog, uczestniczka Obrony Lwowa w 1939 r., organizatorka łączności w Komendzie Okręgu Śląskiego ZWZ, z władzami RP na Zachodzie w Komendzie Głównej AK oraz struktur Wojskowej Służby Kobiet na Śląsku, kurierka, emisariuszka do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, a przede wszystkim Cichociemna. Brała również udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie represjonowana, spędziła kilka lat w więzieniu. Docent na Uniwersytecie Gdańskim, pracownik naukowy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Mianowana generałem brygady w 2006 roku. W 1996 uzyskała tytuł profesora zwyczajnego. Odznaczona srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari. Zmarła w 2009 roku. 

W latach sześćdziesiątych ta niezwykła kobieta rozpoczęła zbieranie materiałów źródłowych na temat dziejów Wojskowej Służby Kobiet, konspiracji na Pomorzu w latach 1939 - 1945 oraz dzieje "Zagrody" - Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK. Stopniowo zaczęła włączać do tej pracy coraz więcej osób. W 1987 roku doprowadziła do powstania Klubu Historycznego przy Toruńskim Oddziale Zrzeszenia Kaszubsko - Pomorskiego, zajmującego się działaniem AK na Pomorzu. To wśród osób wokół Niej skupionych zrodziła się idea powołania Stowarzyszenia Żołnierzy AK (obecnego Światowego Związku Żołnierzy AK) i to w Jej mieszkaniu poczyniono zarys pierwszego statutu tej organizacji. Elżbiecie Zawackiej przyświecała myśl powołania Archiwum Armii Krajowej, do którego zamierzała przekazać swoje zbiory. 

Powstała Fundacja Archiwum i Muzeum Armii Krajowej im. Stefana Grota Roweckiego w Warszawie nie zdołała rozwinąć szerzej swej działalności. W tej sytuacji zdecydowano się powołać do życia osobną placówkę archiwalną w Toruniu o nazwie Fundacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej". Oświadczenie woli o ustanowieniu Fundacji złożono w formie aktu notarialnego w dniu 16 lutego 1990 roku. Wpisem do rejestru Sądu Rejonowego dla Warszawy - Pragi w dniu 24 kwietnia 1990 roku (poz. RF I 470) Fundacja uzyskała osobowość prawną. Założycielami byli: Elżbieta Zawacka, Stanisław Salmonowicz, Grzegorz Górski.

Fundacja działa na podstawie statutu zatwierdzonego przez Ministra Edukacji Narodowej. Na jej czele stoi Rada, której pierwszymi członkami byli: Stanisław Salmonowicz - przewodniczący, Leszek Michalski, Jan Sziling, Kazimierz Przybyszewski i Jan Wyrowiński. Jeszcze w tym samym roku Rada powiększyła się o Andrzeja Tomczaka i Zbigniewa Mówkę. W rok później przewodniczącą Rady została Elżbieta Zawacka, a jej skład powiększył się o osoby: Bogdana Chrzanowskiego, Macieja Krzyżanowskiego, Zbigniewa Muchlińskiego, Jarosława Porazińskiego, Mieczysława Wojciechowskiego, Annę Zakrzewską, Ferdynanda Ziętek. W marcu 1995 roku zmarł Leszek Michalski i w wyniku zmian Rada rozpoczęła kadencję w składzie: Elżbieta Zawacka (przewodnicząca), Bogdan Chrzanowski, Maciej Krzyżanowski, Zbigniew Muchliński, Jarosław Poraziński, Stanisław Salmonowicz, Jan Sziling, Andrzej Tomczak, Zbigniew Wojtczak, Jan Wyrowiński, Anna Zakrzewska, Ferdynand Ziętek. W obecnej kadencji Rada pracuje w składzie: Jan Wyrowiński (przewodniczący), Bogdan Chrzanowski, Grzegorz Górski, Maciej Krzyżan. Fundacja zatrudnia także pracowników na podstawie umowy o pracę lub umowę zlecenie, na część lub cały etat. W ciągu dziesięciu lat wyglądało to różnie w zależności od kondycji finansowej. W pierwszych latach były to 3, 4 osoby, w 1999 r. - 15 osób. Przez pewien czas (sierpień 1991 - czerwiec 1992) Fundacja zatrudniała trzech pracowników na podstawie umowy o prace interwencyjne zawartej z Rejonowym Biurem Pracy w Toruniu. Od 1992 r. wykorzystuje etat Muzeum Okręgowego. Łącznie w ciągu 10 lat zatrudnienie znalazło tu 31 osób. Były to: Tomasz Chinciński, Marta Czyżak, Krystyna Dulnikowska, Grażyna Gilewicz, Mirosława Groch, Urszula Jabłczyńska, Jolanta Jakubowska, Renata Karpiesiuk, Bożena Kwiatkowska, Elżbieta Lassota, Regina Lewandowska, Hanna Maciejewska-Marcinkowska, Anna Miłoszewska, Katarzyna Minczykowska, Michał Ojczyk, Jolanta Olszewska, Katarzyna Olszewska, Halina Paliwoda, Krystyna Podlaszewska, Ewa Rakoczy, Anna Rojewska, Maria Sawicka, Monika Sawicka, Patrycja Secler, Janina Siedlecka, Ella Skerska, Katarzyna Skrzydlewska, Aleksandra Strzelecka, Zofia Świtajska, Anna Zakrzewska, Marzena Zgierun, Halina Zubrycka.

Od lipca 1993 roku działa Filia Fundacji w Gdańsku z prezesem - Maciejem Krzyżanowskim, wiceprezesem do marca 1999 r. Janiną Walentynowicz, Urszulą Kentzer i sekretarzem - Zygmuntem Sikorskim.

Wyróżniającą się grupą współpracowników są tzw. "pełnomocnicy terenowi". Grono ich liczy kilkanaście osób mieszkających w różnych rejonach kraju, a także zagranicą. Do zadań pełnomocników należy przede wszystkim zbieranie relacji oraz wszelkiej dokumentacji od uczestników konspiracji, jak również tworzenie sieci kontaktów dla Fundacji w terenie na jakim działają - rozprowadzanie wydawnictw, szukanie sponsorów i współpracowników. Poza granicami kraju idee Fundacji propagują i propagowali: Irena Jagielska-Nowak, Halina Martinowa, Eudoksja Rakowska, Maria Rospędzichowska, Maria Sobocińska, Irena Thorton; w kraju: Zdzisław Goździewski, Izabela Kuczyńska, Józefa Marciniak, Hanna Nowicka, Janina Walentynowicz, Krystyna Wojtowicz. Fundacja ma też wielu przyjaciół, którzy wspierają jej działalność na różne sposoby, również finansowo.

Najstarszą i stałą formą działalności Fundacji jest Klub Historyczny. Był on zalążkiem powstania Fundacji. "W dniu 24 lutego 1987 roku w Toruniu odbyło się zebranie założycielskie Klubu Historycznego przy Toruńskim Oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Celem Klubu jest szerzenie w społeczeństwie znajomości historii antyhitlerowskiego ruchu oporu na Pomorzu ze szczególnym uwzględnieniem historii Armii Krajowej i TOW "Gryf Pomorski" oraz utrwalenie w świadomości społecznej tradycji i wartości walki podziemnej toczonej na Pomorzu z hitlerowskim okupantem" - to deklaracja, która ukazała się w pierwszym numerze Biuletynu i którą Klub Historyczny realizuje do dzisiaj. Pracą Klubu kierował Zarząd w składzie: Elżbieta Zawacka - przewodnicząca, Zbigniew Mówka - wiceprzewodniczący, Anna Mówka - skarbnik i członkowie: Leszek Michalski i Jan Wyrowiński. 27 lutego 1989 roku członkowie Klubu jednomyślną uchwałą przyjęli postać Antoniego Antczaka - podziemnego wojewody pomorskiego, zamordowanego przez UB - jako swojego patrona i odtąd Klub nosi jego imię. W momencie powstania Fundacji Klub Historyczny stał się jedną z form jej działalności. Podsumowując pracę Klubu Elżbieta Zawacka pisała wtedy: "Wracając do opisu dorobku Klubu, który po trzech latach stał się częścią Fundacji, to przeprowadzone trzydzieści dwa comiesięczne spotkania dyskusyjne, cieszące się stale kilkudziesięcioosobową frekwencją i zawsze żywą dyskusją. To czterdzieści opracowań problemów szczegółowych, oczekujących na wydanie w zaplanowanych "Zeszytach Historycznych Klubu". To kilkadziesiąt napisanych biogramów, które zostaną opublikowane w przyszłym Słowniku biograficznym konspiracji pomorskiej lat 1939-1945. To 912 relacji częściowo już opracowanych według jednolitej instrukcji. To około 10 tys. osobowych kart informacyjnych, zebranych w pudłach kartotekowych dziesięciu inspektoratów rejonowych Okręgu Pomorskiego AK. To zapoczątkowana biblioteka fachowa, składająca się z kilku tysięcy woluminów wraz ze zbiorami artykułów prasowych. To kartoteka pseudonimów i kryptonimów. To wreszcie duma zbiorów - zespoły dokumentów oryginalnych - w tym szczególnie cenne archiwum Szefa Sztabu Komendy Okręgu z lat 1944 i 1945. Oto "posag" na którym oprze się działalność Fundacji, traktowany przez nas jako zaczątek społecznego instytutu naukowego".

W ciągu pierwszych 10 lat w każdą czwartą środę miesiąca odbywają się spotkania Klubowe. Prelegentami są historycy, kombatanci, autorzy książek. Na spotkania przychodzą członkowie Klubu, harcerze, młodzież szkolna, studenci, żołnierze. Do dzisiaj odbyło się 130 spotkań Klubowych. Kolejnymi kierownikami Klubu były Adela Dejewska i Hanna Maciejewska-Marcinkowska. Od 2006 r. Fundacja organizuje prelekcje dla dzieci i młodzieży. Rocznie odbywa się około 50 prelekcji i są one dotowane przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego,  Prezydenta Miasta Torunia, Fundację Banku Zachodniego WBK .

Dla uczczenia listopadowego Święta Niepodległości każdego roku Fundacja organizuje sesje naukowe i popularnonaukowe. W latach 1989-2008 odbyło się 18 konferencji. Sześć z nich poruszało tematykę pomorską (I, II, III, IV, V i VII Sesja), dwie były poświęcone wojennej służbie kobiet (VI i IX) i połączone ze zjazdem kombatantek wszystkich frontów II wojny światowej, jedna (VIII) omawiała dzieje Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK i towarzyszył jej zjazd kurierów. Sesje organizowane były początkowo w Bibliotece Głównej UMK, później w Sali Wielkiej Dworu Artusa lub w Sali Mieszczańskiej Ratusza. Cieszyły się dużym zainteresowaniem zarówno historyków, kombatantów jak i mieszkańców Torunia. Plonem każdej sesji jest książka zawierająca zaprezentowane na niej materiały.

Działalność wydawnicza Fundacji nie ogranicza się jednak do publikowania materiałów sesyjnych. W ramach Biblioteki Fundacji wydawane są cztery serie wydawnicze: pierwsza to tzw. "seria słownikowa", w ramach której ukazuje się Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939-1945; druga seria to wspomniana już "seria sesyjna"; trzecia to pozycje dotyczące Wojennej Służby Kobiet, które są wydawane pod wspólnym tytułem Służba Polek na frontach II wojny światowej (pierwsze trzy tomy są jednocześnie materiałami sesji na tenże temat) i czwarta, ostatnia seria to opracowania monograficzne z zakresu dziejów konspiracji na Pomorzu. Dotychczas wydaliśmy 52 pozycje książkowe. Nad działalnością wydawniczą czuwa Komitet Redakcyjny w składzie: Andrzej Tomczak (przewodniczący), Bogdan Chrzanowski, Sylwia Grochowina, Katarzyna Minczy kowska, Jan Sziling i Elżbieta Zawacka (do roku 2007).

Fundacja wydaje też Biuletyn, którego pierwszych pięć numerów było Biuletynem Klubu Historycznego im. Antoniego Antczaka. Początkowo był to kwartalnik, teraz ukazuje się dwa razy do roku. Jest formą kontaktu z naszymi sympatykami, zawiera przyczynki historyczne, informacje o działalności Fundacji, apele, prośby i podziękowania. Kolejni redaktorzy Biuletynu to: Leszek Michalski, Karol M. Wakarecy, Anna Zakrzewska, Henryk Lewandowski, Urszula Jabłczyńska, Krystyna Podlaszewska, Katarzyna Paturalska i Hanna Maciejewska-Marcinkowska.

W listopadzie 1996 r. w części zjazdowej VI Sesji uczestniczące w niej kombatantki powołały do życia Memoriał Generał Marii Wittek, którego zadaniem miało być gromadzenie materiałów dokumentujących wojenną służbę wszystkich Polek. Memoriał działa w ramach struktur Fundacji, co zostało usankcjonowane uchwałą Rady 14 stycznia 1997 r. Pierwszy Zarząd Memoriału, Elżbieta Zawacka (przewodnicząca), Dorota Wakarecy (wiceprzewodnicząca) i Katarzyna Minczykowska (sekretarz), zarządzał pracą kilku dokumentalistek, którym zostały "przydzielone" zespoły wojewódzkie zgłaszających się do współpracy członkiń Memoriału. Dana dokumentalistka utrzymuje współpracę ze swoim zespołem, a zwłaszcza z kilkunastoma przedstawicielkami Memoriału, bez których rozwój Memoriału byłby niemożliwy. Wszyscy czynnie działający skupieni są w Kole Przyjaciół Memoriału, które obecnie liczy 300 osób w kraju i zagranicą. Zarząd kontaktuje się z nimi za pomocą komunikatów, które, oprócz informowania o rozwoju działalności Memoriału, zachęcają do współdziałania, instruują nowo zgłaszających się w zakresie współpracy organizacyjnej i archiwalnej oraz przyczyniają się do wewnętrznego scalania się Memoriału m. in. poprzez publikowanie adresów członków. W latach 1996 - 2000 rozesłano 14 komunikatów.

Na II Zjeździe Kombatantek 6 - 7 listopada 1999 r., w związku z upływem kadencji i rezygnacji dotychczasowej przewodniczącej Elżbiety Zawackiej, wybrano nowe władze. Przewodniczącą została Dorota Zawacka-Wakarecy, wiceprzewodniczącymi Irena Makowska z Warszawy i Krystyna Wojtowicz z Krakowa, sekretarzem Katarzyna Minczykowska. Elżbieta Zawacka przyjęła funkcję honorowej przewodniczącej. Uchwalono też regulamin Memoriału.

Aby "ocalić od zapomnienia" Fundacja, a wcześniej Klub Historyczny, podejmowała inicjatywy powstawania tablic upamiętniających walkę na Pomorzu i ludzi z nią związanych. Pierwsza tablica upamiętniająca Okręg Pomorski AK została odsłonięta 11 listopada 1986 r. w kościele NMP w Toruniu. Druga, poświęcona Inspektoratowi Toruńskiemu AK kryptonim "Gospodarstwo", 27 września 1987 r. W trzy lata później, również 27 września, w ramach uroczystych obchodów 51. rocznicy powstania ZWZ odsłonięto tablicę "Żołnierzom Armii Krajowej", we wrześniu 1991 r. zaś upamiętniono konspiracyjną siedzibę Sztabu Komendy Okręgu Pomorze AK, tzw. "Dom Wdów" przy ul. Warszawskiej 8. Inicjatywą Fundacji były tablice pamięci por. Zygmunta Koźlikowskiego, komendanta Inspektoratu ZWZ Grudziądz w latach 1939-1941, w Dziemianach - kapitana Alojzego Bruskiego ps. Grab, dowódcy ugrupowania partyzanckiego "Świerki" i w Chełmży - Mieczysława Szczepańskiego - cichociemnego. Staraniem Fundacji zostaławytyczona i opisana (tom XII Biblioteki Fundacji "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" - Szlak Partyzancki. Przewodnik) trasa zgrupowań partyzanckich "Świerki", "Jedliny" i "Szyszki" w Borach Tucholskich.

Fundacja działa dzięki ofiarności życzliwych władz i instytucji. Nasze inicjatywy finansowane były i są popierane przez władze Torunia, Szczecina, władze byłego i obecnego województwa, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Przy organizacji wszystkich sesji, spotkań klubowych i wystaw spotykamy się z życzliwością władz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Tradycji POW w Bydgoszczy, Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie. Wszystkim naszym darczyńcom, przyjaciołom i sympatykom serdecznie dziękujemy.

STATUT

WYPIS Z KRS (zob. też: KRS MInisterstwo Sprawiedliwości)